Azərbaycanın ali təhsil sistemi son onilliklərdə əhəmiyyətli dəyişikliklər və inkişaf yolu keçmişdir. Bu məqalədə ölkəmizdə ali təhsil sahəsində aparılan islahatlar, tətbiq olunan innovasiyalar və gələcək perspektivlər haqqında ətraflı məlumat veriləcək. Ali təhsil sisteminin inkişafı ölkənin ümumi tərəqqisi və rəqabət qabiliyyətinin artırılması üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycan ali təhsil sisteminin tarixi inkişafı
Azərbaycanın ali təhsil sistemi zəngin bir tarixə malikdir. XX əsrin əvvəllərində Bakı Dövlət Universitetinin yaradılması ilə başlayan bu yol, Sovet dövründə genişlənmiş və müstəqillik illərində yeni bir mərhələyə qədəm qoymuşdur. Müstəqilliyin ilk illərində ölkəmiz çətin bir keçid dövrü yaşasa da, təhsil sahəsində aparılan islahatlar nəticəsində ali məktəblərin sayı artmış, yeni ixtisaslar açılmış və beynəlxalq əlaqələr genişləndirilmişdir. Bu inkişaf prosesi Azərbaycanın qlobal təhsil məkanına inteqrasiyasına və milli kadr potensialının gücləndirilməsinə xidmət etmişdir.
Müasir ali təhsil sisteminin əsas xüsusiyyətləri
Hazırda Azərbaycanın ali təhsil sistemi bir sıra əsas xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Bunlara dövlət və özəl ali məktəblərin mövcudluğu, təhsilin üç pilləli sistemə (bakalavr, magistr, doktorantura) əsaslanması, kredit sisteminin tətbiqi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmış tədris proqramları daxildir. Eyni zamanda, ali təhsil müəssisələrində keyfiyyətin təmin edilməsi məqsədilə akkreditasiya prosesləri həyata keçirilir və tələbə-müəllim nisbətinin optimallaşdırılmasına diqqət yetirilir.
Ali təhsildə islahatlar
Son illərdə Azərbaycanın ali təhsil sistemində bir sıra mühüm islahatlar həyata keçirilmişdir. Bu islahatlar təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına və əmək bazarının tələblərinə cavab verməsinə yönəlmişdir.
Bolonya prosesinə qoşulma
Azərbaycanın 2005-ci ildə Bolonya prosesinə qoşulması ali təhsil sistemində əsaslı dəyişikliklərə təkan vermişdir. Bu addım ölkəmizin ali təhsil müəssisələrinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyasını sürətləndirmiş, diplomların qarşılıqlı tanınmasını asanlaşdırmış və tələbə mobilliyi imkanlarını genişləndirmişdir.
Bolonya prosesinə uyğun olaraq, təhsil proqramlarının strukturu yenidən nəzərdən keçirilmiş, keyfiyyətin təmin edilməsi mexanizmləri təkmilləşdirilmiş və Avropa Kredit Transfer Sistemi (AKTS) tətbiq edilmişdir.
Kredit sisteminə keçid
Kredit sisteminin tətbiqi ali təhsildə çevikliyin artırılması və tələbələrin fərdi tədris trayektoriyalarının formalaşdırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu sistem tələbələrə öz təhsil proqramlarını daha sərbəst şəkildə planlaşdırmaq, fənləri seçmək və təhsil müddətini tənzimləmək imkanı verir. Eyni zamanda, kredit sistemi təhsil proqramlarının beynəlxalq səviyyədə müqayisə edilməsini və tələbə mobilliyi proseslərinin asanlaşdırılmasını təmin edir.
Kurikulum islahatları
Ali təhsil müəssisələrində tədris proqramlarının (kurikulumların) müasirləşdirilməsi və əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. Bu islahatlar çərçivəsində:
- Praktiki bacarıqların inkişafına yönəlmiş fənlərin sayı artırılmışdır
- İnnovasiya və sahibkarlıq mövzularında yeni kurslar əlavə edilmişdir
- Xarici dil tədrisi gücləndirilmişdir
- İnformasiya texnologiyaları üzrə fənlərin əhatə dairəsi genişləndirilmişdir
Ali təhsildə innovasiyalar
Müasir dövrdə ali təhsil sistemində innovasiyaların tətbiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda bu istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar atılmışdır. İnnovativ yanaşmalar təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, tələbələrin motivasiyasının artırılmasına və müasir texnologiyaların təhsil prosesinə inteqrasiyasına xidmət edir.
Distant təhsil proqramları
COVID-19 pandemiyası dövründə distant təhsilin əhəmiyyəti daha da artmışdır. Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri qısa müddətdə onlayn təhsil platformalarını təkmilləşdirmiş və distant təhsil proqramlarının keyfiyyətini yüksəltmişdir.
Bu təcrübə pandemiyanın bitməsindən sonra da davam etdirilmiş, hibrid təhsil modelləri işlənib hazırlanmışdır. Distant təhsil proqramları xüsusilə işləyən tələbələr, əlilliyi olan şəxslər və ucqar bölgələrdə yaşayan vətəndaşlar üçün təhsil imkanlarını genişləndirmişdir.
Rəqəmsal təhsil texnologiyaları
Ali təhsil müəssisələrində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi sürətlə genişlənməkdədir. Virtual laboratoriyalar, simulyasiya proqramları, süni intellekt əsaslı öyrənmə sistemləri və interaktiv təhsil platformaları tədris prosesinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Bu texnologiyalar tələbələrə fərdi yanaşmanı təmin edir, öyrənmə prosesini daha maraqlı və effektiv edir. Eyni zamanda, müəllimlərə tədris materiallarını daha yaradıcı şəkildə təqdim etmək və tələbələrin inkişafını daha dəqiq izləmək imkanı verir.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və tələbə mübadiləsi
Azərbaycan ali təhsil müəssisələri beynəlxalq əməkdaşlıq və tələbə mübadiləsi proqramlarına böyük önəm verir. Erasmus+, Mevlana və digər beynəlxalq proqramlar çərçivəsində hər il yüzlərlə tələbə və müəllim xarici ölkələrdə təhsil alır və təcrübə mübadiləsi aparır. Bu əməkdaşlıq formaları təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, mədəniyyətlərarası dialoqun gücləndirilməsinə və qlobal rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına xidmət edir.
Ali təhsil müəssisələrinin idarəetmə və maliyyələşdirmə sistemində dəyişikliklər
Son illər ərzində Azərbaycanda ali təhsil müəssisələrinin idarəetmə və maliyyələşdirmə sistemində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dəyişikliklər universitetlərin muxtariyyətinin artırılmasına, maliyyə şəffaflığının təmin edilməsinə və idarəetmənin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə yönəlmişdir. Bir sıra ali məktəblərə publik hüquqi şəxs statusu verilmiş, bu da onlara daha çevik idarəetmə və maliyyə müstəqilliyi imkanı yaratmışdır. Eyni zamanda, dövlət-özəl tərəfdaşlığı modelləri inkişaf etdirilmiş və ali təhsil müəssisələrinin özünümaliyyələşdirmə imkanları genişləndirilmişdir.
Elm və təhsilin inteqrasiyası
Ali təhsil sisteminin inkişafında elm və təhsilin inteqrasiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu istiqamətdə atılan addımlar universitetlərin elmi-tədqiqat potensialının gücləndirilməsinə və təhsil prosesinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir.
Elmi-tədqiqat fəaliyyətinin gücləndirilməsi
Azərbaycan universitetlərində elmi-tədqiqat fəaliyyətinin gücləndirilməsi istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bunlara elmi-tədqiqat laboratoriyalarının müasirləşdirilməsi, beynəlxalq elmi jurnallarda məqalə nəşrinin stimullaşdırılması, elmi konfrans və simpoziumların keçirilməsinin dəstəklənməsi daxildir.
Eyni zamanda, doktorantura təhsilinin keyfiyyətinin artırılması və gənc alimlərin hazırlanması prosesi təkmilləşdirilmişdir. Bu tədbirlər nəticəsində Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdə mövqeyi yaxşılaşmış və elmi nəşrlərin sayı artmışdır.
İnnovasiya mərkəzləri və texnoparklar
Ali təhsil müəssisələrində innovasiya mərkəzləri və texnoparkların yaradılması elm və təhsilin inteqrasiyasına, eləcə də elmi nəticələrin kommersiyalaşdırılmasına töhfə verir. Bu strukturlar tələbələrə və gənc alimlərə öz innovativ ideyalarını reallaşdırmaq, startaplar yaratmaq və biznes mühiti ilə əlaqələr qurmaq imkanı verir. Məsələn, Bakı Mühəndislik Universiteti, ADA Universiteti və digər ali məktəblərdə fəaliyyət göstərən innovasiya mərkəzləri və biznes inkubatorları bu sahədə uğurlu nümunələrdir.
Ali təhsil və əmək bazarı arasında əlaqələrin gücləndirilməsi
Azərbaycanda ali təhsil sisteminin əsas hədəflərindən biri əmək bazarının tələblərinə uyğun mütəxəssislərin hazırlanmasıdır. Bu məqsədlə bir sıra təşəbbüslər həyata keçirilmişdir:
- Təcrübə proqramlarının genişləndirilməsi və effektivliyinin artırılması
- İşəgötürənlərlə birlikdə tədris proqramlarının hazırlanması və yenilənməsi
- Dual təhsil sisteminin elementlərinin tətbiqi
- Karyera mərkəzlərinin fəaliyyətinin gücləndirilməsi
- Məzunların məşğulluğunun monitorinqi və təhlili sisteminin yaradılması
Bu tədbirlər nəticəsində məzunların işə düzəlmə göstəricilərində müsbət dinamika müşahidə olunur və işəgötürənlərin məmnuniyyət səviyyəsi artır.
Gələcək perspektivlər və çağırışlar
Azərbaycanın ali təhsil sistemi qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr durur. Gələcək perspektivlər baxımından əsas diqqət rəqəmsal transformasiyanın dərinləşdirilməsinə, təhsilin keyfiyyətinin dahada yüksəldilməsinə və qlobal rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına yönəlməlidir. Eyni zamanda, süni intellekt, böyük verilənlər və robototexnika kimi qabaqcıl texnologiyaların təhsil prosesinə inteqrasiyası, ömürboyu təhsil konsepsiyasının inkişaf etdirilməsi və “yaşıl universitet” modelinin tətbiqi kimi istiqamətlər prioritet təşkil edir.
Bununla yanaşı, ali təhsil sistemi bir sıra çağırışlarla da üzləşir. Bunlara demoqrafik dəyişikliklər, qloballaşma prosesinin sürətlənməsi, texnoloji inkişafın təhsil prosesinə təsiri və maliyyələşdirmə məsələləri daxildir. Bu çağırışların öhdəsindən gəlmək üçün sistemli yanaşma, innovativ həllər və bütün maraqlı tərəflərin səylərinin birləşdirilməsi tələb olunur.
