Azərbaycan və Türkiyə arasında mövcud olan qardaşlıq münasibətləri iqtisadi sahədə də özünü göstərir. Son illərdə iki ölkə arasında imzalanan yeni iqtisadi sazişlər bu əməkdaşlığı daha da dərinləşdirir və hər iki ölkə üçün yeni imkanlar yaradır. Bu məqalədə biz bu sazişlərin əhatə dairəsini, gözlənilən təsirlərini və gələcək perspektivlərini araşdıracağıq.
Azərbaycan və Türkiyə: İqtisadi əməkdaşlığın təməlləri
Tarixi kontekst
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələr sürətlə inkişaf etməyə başladı. 1990-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq iki ölkə arasında çoxsaylı iqtisadi sazişlər imzalandı. Bu sazişlər neft və qaz sektorundan başlayaraq, kənd təsərrüfatı, sənaye və xidmət sektorlarını əhatə etdi. Xüsusilə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri layihələri iki ölkə arasındakı strateji əməkdaşlığın bariz nümunələridir.
Mövcud iqtisadi əlaqələr
Hal-hazırda Azərbaycan və Türkiyə arasında iqtisadi əlaqələr çoxşaxəlidir. Ticarət dövriyyəsi ildən-ilə artır, qarşılıqlı investisiyalar həyata keçirilir. Türkiyə şirkətləri Azərbaycanda inşaat, telekommunikasiya, bank və sığorta sektorlarında fəal iştirak edir. Eyni zamanda, Azərbaycan şirkətləri də Türkiyədə, xüsusilə enerji sektorunda böyük investisiyalar həyata keçirir. SOCAR-ın Türkiyədəki fəaliyyəti buna ən yaxşı nümunədir.
Yeni iqtisadi sazişlərin əhatə dairəsi
Son dövrlərdə imzalanan yeni iqtisadi sazişlər mövcud əməkdaşlığı daha da genişləndirir və yeni sahələri əhatə edir. Bu sazişlər iki ölkə arasında iqtisadi inteqrasiyanı dərinləşdirməyə və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı gücləndirməyə yönəlmişdir.
Ticarət sahəsində razılaşmalar
Yeni imzalanan ticarət sazişləri gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsini, tarif və qeyri-tarif maneələrinin aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur. Bu, iki ölkə arasında mal və xidmət mübadiləsinin daha da asanlaşmasına və artmasına səbəb olacaq.
Xüsusilə, kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin qarşılıqlı bazarlara çıxışı üçün əlverişli şərait yaradılır. Bundan əlavə, elektron ticarətin inkişafı üçün hüquqi çərçivə formalaşdırılır ki, bu da rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına töhfə verəcək.
İnvestisiya layihələri
Yeni sazişlər çərçivəsində bir sıra böyük miqyaslı investisiya layihələri nəzərdə tutulur. Bu layihələr aşağıdakı sahələri əhatə edir:
- Nəqliyyat və logistika infrastrukturu
- Yüksək texnologiyalar və innovasiya mərkəzləri
- Yaşıl enerji və ekoloji layihələr
- Aqrar-sənaye kompleksi
- Turizm və rekreasiya obyektləri
Enerji sektorunda əməkdaşlıq
Enerji sahəsində əməkdaşlıq iki ölkə arasındakı iqtisadi münasibətlərin təməl daşlarından biridir. Yeni sazişlər bu sahədə əməkdaşlığı daha da genişləndirir.
Xüsusilə, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı, enerji səmərəliliyi texnologiyalarının tətbiqi və enerji təhlükəsizliyi məsələləri diqqət mərkəzindədir. Bundan əlavə, Xəzər dənizinin karbohidrogen ehtiyatlarının birgə işlənməsi və nəqli üzrə yeni layihələr də müzakirə olunur.
Sazişlərin gözlənilən təsirləri
Yeni iqtisadi sazişlərin hər iki ölkənin iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsir göstərəcəyi gözlənilir. Bu təsirlər həm makroiqtisadi göstəricilərdə, həm də mikroiqtisadi səviyyədə özünü büruzə verəcək.
İqtisadi artım proqnozları
Ekspertlərin proqnozlarına görə, yeni sazişlər nəticəsində hər iki ölkədə iqtisadi artım tempi yüksələcək. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı sürətlənəcək, ixrac potensialı artacaq.
Türkiyədə isə xarici investisiyaların artması və yeni bazarlara çıxış imkanları iqtisadi artıma təkan verəcək. Bundan əlavə, regional iqtisadi əməkdaşlığın güclənməsi hər iki ölkənin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini artıracaq.
İş yerlərinin yaradılması
Yeni investisiya layihələrinin reallaşdırılması və ticarət həcminin artması nəticəsində hər iki ölkədə yeni iş yerlərinin yaradılması gözlənilir. Xüsusilə, yüksək ixtisaslı mütəxəssislər üçün yeni imkanlar açılacaq. Bu, işsizlik səviyyəsinin azalmasına və əmək bazarının strukturunun təkmilləşməsinə səbəb olacaq. Eyni zamanda, iş qüvvəsinin mobilliyi artacaq, təcrübə və bilik mübadiləsi intensivləşəcək.
Yeni sazişlər çərçivəsində texnologiya transferi prosesi sürətlənəcək. Bu, hər iki ölkədə innovativ sektorların inkişafına təkan verəcək. Xüsusilə, informasiya texnologiyaları, biotexnologiya, nanotexnologiya və süni intellekt sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Texnologiya transferi nəticəsində istehsalın effektivliyi artacaq, yeni məhsul və xidmətlər yaradılacaq.
Əməkdaşlığın gələcək perspektivləri
Azərbaycan və Türkiyə arasında iqtisadi əməkdaşlığın gələcək perspektivləri olduqca genişdir. Yeni sazişlər bu perspektivləri daha da artırır və əməkdaşlığın yeni istiqamətlərini müəyyən edir.
Rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində birgə layihələr
Rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı hər iki ölkənin prioritetlərindəndir. Bu sahədə birgə layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Elektron hökumət həllərinin inkişafı və tətbiqi
- Böyük verilənlərin emalı və analizi üzrə əməkdaşlıq
- Kiber təhlükəsizlik sahəsində birgə tədqiqatlar
- Süni intellekt texnologiyalarının işlənməsi
- Blokçeyn texnologiyasının müxtəlif sahələrdə tətbiqi
Regional inteqrasiya imkanları
Azərbaycan və Türkiyə arasındakı əməkdaşlıq regional inteqrasiya proseslərinə də müsbət təsir göstərəcək. İki ölkə birgə səylərlə Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunda iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşməsinə töhfə verə bilər.
Xüsusilə, nəqliyyat və enerji dəhlizlərinin inkişafı, regional ticarətin genişləndirilməsi və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində birgə təşəbbüslər irəli sürülə bilər.
Çağırışlar və həll yolları
Əməkdaşlığın genişlənməsi ilə yanaşı, müəyyən çağırışlar da ortaya çıxır. Bu çağırışların vaxtında müəyyən edilməsi və adekvat həll yollarının tapılması əməkdaşlığın davamlı inkişafı üçün vacibdir.
Potensial maneələr
Əməkdaşlığın inkişafı prosesində bir sıra potensial maneələr mövcuddur. Bunlara bürokratik əngəllər, qanunvericilik sistemlərinin fərqliliyi, texniki standartların uyğunsuzluğu, maliyyə resurslarının məhdudluğu və s. aid ola bilər. Bundan əlavə, regional geosiyasi vəziyyətin dəyişkənliyi və qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənliklər də əməkdaşlığın inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.
Problemlərin aradan qaldırılması strategiyaları
Mövcud və potensial problemlərin həlli üçün kompleks yanaşma tələb olunur. Bu məqsədlə, müntəzəm məsləhətləşmələrin aparılması, birgə işçi qrupların yaradılması, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi və harmonizasiyası nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, özəl sektorun və vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələrinin bu prosesə cəlb edilməsi vacibdir. Risklərin idarə edilməsi və böhran vəziyyətlərində operativ qərarların qəbul edilməsi üçün xüsusi mexanizmlər yaradılmalıdır.
